O zasługach katolicyzmu dla rozwoju cywilizacji

Wydana nakładem wydawnictwa WAM ojców jezuitów, 312 stronicowa, „Krótka historia Kościoła Katolickiego” autorstwa ojca Normana Tannera, profesora historii Kościoła na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, to lektura obowiązkowa dla wszystkich chcących poznać historię Kościoła katolickiego i kultury zachodu. Lektura tym cenniejsza, że pisana, niezwykle czytelnie i przystępnie, w duchu apologetyki katolickiej podkreślającej zasługi katolicyzmu dla rozwoju cywilizacji.

 

Kościół Katolicki narodził się 50 dni po zmartwychwstaniu Jezusa, kiedy Duch Święty zstąpił na uczniów Zbawiciela i napełnił ich duchem męstwa i mądrości. Od tego czasów nastąpił błyskawiczny rozwój chrześcijaństwa w granicach imperium rzymskiego, głównie wśród pogan. Działo się tak pomimo że w ciągu czterech pierwszych wieków chrześcijanie byli ofiarami nieustannych prześladowań ze strony Żydów i władz imperium. Jedną z najistotniejszych postaci pierwszych lat Kościoła był święty Paweł.

 

Pomimo prześladowań pierwsze wieki Kościoła były czasem kształtowania się kanonu Pisma Świętego, instytucji papiestwa, biskupów, prezbiterów, kościoła, prawa kanonicznego. Struktury te powstawały podczas soborów. Ogromny wkład w powstanie Kościoła wnieśli wybitni teolodzy zwani ojcami Kościoła. Ich zdaniem poza Kościołem nie ma zbawienia, a istnienie innych wyznań świadczy o tym, że ludzie poszukują Boga.

 

W czasach pierwszych chrześcijan Eucharystia sprawowana była w niedzielę w dniu zmartwychwstania Jezusa. W obawie przed żydowskimi i imperialnymi prześladowcami chrześcijanie spotykali się w miejscach oddalonych np. w katakumbach.

 

W 306 roku Konstantyn na wyspach brytyjskich w Yorku został obwołany przez swych żołnierzy cezarem, czym rozpoczął walkę z innymi pretendentami o tron. W dzień przed decydująca bitwą w 312 roku miał wizję Jezusa, który obiecał mu zwycięstwo pod znakiem krzyża. Już jako jeden z dwu pretendentów do władzy ogłosił w 313 roku wolność religijną, dzięki czemu na terenach objętych jego władzą kończą się prześladowania religijne. W 324 przejął całą władze w cesarstwie. Od tego czasu, prócz rządów Juliana Apostaty, chrześcijanie nie byli prześladowani. Z czasem jeden z kolejnych cesarzy uznał chrześcijaństwo za jedyną legalną religię.
Kolejne sobory regulowały sprawy ważne dla chrześcijan. Pierwszy Sobór Nicejski w 325 roku by nie dopuścić do rozpadu Kościoła zagrożonego herezjami uchwalił wyznanie wiary, zakazał dopuszczać do kapłaństwa mężczyzn, którzy dokonali dobrowolnej kastracji, wprowadził dłuższy okres przygotowania do służby kapłańskiej, zakazał kapłanom zamieszkiwania z kobietami nie będącymi ich krewnymi, określił zasady ekskomuniki, pokuty, zakazał lichwy, i uznał diakonie za przedstawicielki laikatu. Kolejny sobór, Pierwszy Sobór Konstantynopolitański w 381 roku rozszerzył wyznanie wiary.

 

Poza imperium chrześcijaństwo lub wyrosłe z niego herezje (takie jak manicheizm) dotarło do Armenii, Indii, Persji, innych części Azji, Etiopii. Rozwijały się w świecie chrześcijańskim zakony, kwitła teologia i sztuka religijna, a po legalizacji i architektura sakralna.

 

W pierwszym wieku wczesnego średniowiecza, trwającego od V do XI wieku, barbarzyńcy najechali Cesarstwo Zachodnie, ale równocześnie przyjęli chrześcijaństwo. Umożliwiło to chrystianizację innych części Europy, nie będących częścią imperium. Równocześnie z sukcesami w Europie śmiertelnym zagrożeniem dla chrześcijaństwa stał się od VII wieku islam. W VII wieku islam zdominował dotychczas chrześcijańską Afrykę północną. W VIII wieku muzułmanie zajęli Półwysep Iberyjski. Zaskakujące jest to, że szybko i skutecznie schrystianizowana od I do IV wieku naszej ery Afryka Północna, po zajęciu przez muzułmanów, stała się na trwałe islamska. Powodem tego był brak jedności chrześcijaństwa i popularność herezji (arian, nestorian, i wyznawców monofizytyzmu z kościoła ormiańskiego, syryjskiego, koptyjskiego).

 

Schyłek wczesnego średniowiecza ugruntował podział cesarstwa na wschodnie greckojęzyczne z stolicą w Konstantynopolu i zachodnie łacińskie z stolicą w Rzymie. W 1054 doszło do schizmy wschodniej. Patriarcha Konstantynopola miał za złe katolikom używania w Eucharystii niekwaszonego chleba, uznanie, że Duch Święty pochodzi od Boga ojca i Jezusa, prymat papieża, za krótki post, i brak bród u duchownych.

 

Wczesne średniowiecze było czasem dalszego kształtowania się kształtu hierarchii katolickiej, powstania parafii, rozwoju teologii, zakonów, liturgii.

 

W czasie dojrzałego średniowiecza ukształtował się Kościół w kształcie dziś nam znanym. Odpowiedzią na dalszą ekspansje islamu były krucjaty. Kolejnym ciosem dla świata zachodniego była w XIV wieku epidemia dżumy, podczas której zmarła 1/3 populacji.

 

W czasach dojrzałego średniowiecza nakazano chrzest dzieci i popularyzowano spowiedź. Uczestnictwo we Mszy świętej ani przyjmowanie Komunii nie było masowym zjawiskiem, podobnie jak wiele małżeństw nie zawierano w kościele. W XIII wieku Kościół zakazał pracy w niedziele i dni świąteczne (było ich tyle samo co niedziel). Dzięki temu ludność zyskała tygodniowo przeciętnie dwa dni wolne od ciężkiej pracy fizycznej, które można było przeznaczyć na czerpanie przyjemności z rozrywek.

 

W dojrzałym średniowieczu sformułowano oficjalnie doktrynę prymatu papieża, realnej obecności Jezusa w Eucharystii, i brak możliwości zbawienia poza Kościołem. Nakazano rozwój szkolnictwa katolickiego. Kościół był bardzo zaangażowany w rozwój nauki i sztuki, oraz ortodoksyjnej teologii. W XII wieku wprowadzono nakaz celibatu dla duchownych i powstały pierwsze uniwersytety (katolickie bo innych nie było przez kilka następnych wieków). Rozwijały się zakony, sztuka religijna, ale także kultura świecka. W Kościele ważną rolę odgrywali mistycy.

 

Problemem cywilizacji zachodniej były herezje (katarów zwanych albigensami, waldensów, lollardów, husytów i ich spadkobierców), nie tylko negujące świętą wiarę, ale też szerzące patologie społeczne. Trud obrony Kościoła i cywilizacji podjęła inkwizycja. Kościół bronił też lud przed wyzyskiem i demoralizacją wiernych ze strony Żydów i innowierców. Zakazano Żydom posiadania chrześcijańskich sług, chrześcijanom zakazano uczestnictwa w innowierczych obrzędach i korzystania z usług Żydów. Islam dalej pozostawał śmiertelnym zagrożeniem dla świata zachodniego.

 

Czasy katolicyzmu wczesnonowożytnego to XVI, XII, i XVIII stulecie. W XVI wieku doszło do rozpadu kościoła zachodniego. Trzy nurty herezji protestanckiej wyznaczył Marcin Luter, Jan Kalwin i angielski król Henryk VIII. Europa podzieliła się na protestancką i katolicką. Agresja protestancka zmusiła katolików do jedności i troski o ortodoksję.

 

Tożsamość katolicyzmu wczesnonowożytnego ukształtował Sobór Trydencki, powstanie nowych zakonów (w tym i jezuitów), globalne misje w Ameryce i Azji, rozwój kultury i nauki.

 

Wiek XIX i XX były czasem kolejnych wyzwań przed którymi stał Kościół. Podobnie jak w przednich wiekach katolicy byli ofiarami prześladowań. Ogromne zmiany w żuciu Kościoła wniósł drugi Sobór Watykański.

 

Jan Bodakowski

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.