Zmarł z wycieńczenia pobytem w niemieckich obozach

Seweryn Franciszek Czetwertyński - arystokrata, polityk narodowej demokracji, poseł na Sejm RP, działacz społeczny i gospodarczy. Poświęcone Polsce życie zakończył niedługo po wyzwoleniu z niemieckiego obozu śmierci w Buchenwaldzie. Dziś mija 70 lat od śmierci tego wybitnego Polaka.

Seweryn Franciszek Czetwertyński urodził się 18 kwietnia 1873 r. w Warszawie, w arystokratycznej rodzinie, jako najstarszy syn księcia Włodzimierza Ludwika, uczestnika powstania styczniowego. Ukończył gimnazjum rolne i agronomię na Politechnice w Rydze. W trakcie studiów należał do korporacji akademickiej Arkonia. Edukację w zakresie ekonomii kontynuował na Uniwersytecie w Bonn.

Przed pierwszą wojną światową prowadził działalność gospodarczą i społeczną na Podlasiu i w Warszawie, m.in. w Towarzystwie Popierania Przemysłu i Handlu, był także prezesem Stowarzyszenia Rolniczego w Siedlcach. W 1904 r. został wiceprezesem warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności.

Był zwolennikiem narodowej demokracji, w 1905 r. wstąpił do Ligi Narodowej. Jednocześnie wszedł do grona założycielskiego utworzonego w tym samym roku Stronnictwa Narodowo-Zachowawczego, grupującego umiarkowanych konserwatystów. W 1906 r. został wybrany posłem do rosyjskiej Dumy, po jej rozwiązaniu skupił się na działalności społecznej. W latach 1907–1917 pełnił funkcję prezesa Centralnego Towarzystwa Rolniczego.

Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r. objął funkcję pierwszego prezesa Centralnego Komitetu Obywatelskiego w Warszawie, organizującego pomoc dla jej ofiar. Rok później został jego przedstawielem w Rosji. Był też członkiem Rady Głównej Opiekuńczej.

Po załamaniu się frontu rosyjskiego w 1915 r. protestował przeciwko stosowanej przez Rosjan w Królestwie Polskim taktyce "spalonej ziemi", polegającej na niszczeniu wszystkiego, co mogło być przydatne dla wroga. Występował za autonomią Królestwa w ramach Rosji, później bronił idei całkowitej niepodległości. W maju 1917 r. podczas pobytu w Petersburgu brał udział w pertraktacjach prowadzonych z wojskowymi władzami rosyjskimi na temat formowania armii polskiej w Rosji.

Aresztowany przez bolszewików wiosną 1918 r., spędził przeszło miesiąc w więzieniu w Homlu. Po uwolnieniu przebywał przez pewien czas w Finlandii. Po powrocie do kraju w maju 1918 r. ponowił działalność gospodarczą i polityczną. Zarządzał gorzelnią w Suchowoli oraz prowadził Hotel Europejski w Warszawie.

W 1919 r. wybrany został z listy narodowo-ludowej w okręgu bialskopodlaskim do Sejmu Ustawodawczego. W sejmowych ławach zasiadał też w trzech kolejnych kadencjach. Pracował w komisjach prawniczej i skarbowo–budżetowej, przewodniczył komisji wojskowej. Był rzecznikiem reformy rolnej znoszącej wielką własność ziemską. Powszechnie był znany jako obrońca ludności unickiej.

Od marca 1928 r. do października 1931 r. był wicemarszałkiem Sejmu. W 1928 r. wszedł w skład Komitetu Politycznego Stronnictwa Narodowego. Działał również na polu publicystyki, jego artykuły ukazywały się na łamach "Gazety Rolniczej", "Gazety Warszawskiej" i "Przeglądu Narodowego".

W pierwszych latach wojny mieszkał w swoim majątku w Suchowoli. Wspierał miejscową ludność, pomagał uciekinierom wojennym i partyzantom. Aresztowany w marcu 1941 r. przez Niemców, był przetrzymywany w więzieniu na Zamku Lubelskim, skąd wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Dzięki zabiegom rodziny powrócił do więzienia w Lublinie, jednak w 1944 r. znów trafił do obozu, tym razem w Buchenwaldzie.

W kwietniu 1945 r. po wyzwoleniu przez wojska amerykańskie wyemigrował do Wielkiej Brytanii. Po dwóch miesiącach, 19 czerwca zmarł w szpitalu w Edynburgu na skutek wycieńczenia warunkami obozowymi. Jego ciało spoczęło na miejscowym cmentarzu Mount Vernon.

Paweł Brojek

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.