Mjr Irena Tomalak ps. „Maria” - żołnierz, poetka, więzień stalinowski

Irena Tomalak urodziła się 26 października 1895 r. w Warszawie. W 1913 r. zdała maturę w jednym z krakowskich gimnazjum i rozpoczęła studia filologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Należała do Związku Strzeleckiego, była żołnierzem Legionów i Polskiej Organizacji Wojskowej.

W 1918 r. wstąpiła do Ochotniczej Legii Kobiet, walczyła w obronie Lwowa. Otrzymała wówczas stopień oficerski podporucznika. W 1921 r. przeszła szkolenie w Podchorążówce Rezerwy Piechoty w Warszawie. Była słuchaczem oficerskiego kursu łączności w Zegrzu, działała w Przysposobieniu Wojskowym Kobiet.

Po wybuchu II wojny światowej, w czasie obrony Warszawy, zorganizowała na Woli punkt sanitarny. W październiku 1939 r. wstąpiła do Służby Zwycięstwu Polski. Była pierwszym kurierem dowódcy SZP, gen. Michała Tokarzewskiego, który dotarł do Bazy Łączności Sztabu Naczelnego Wodza w Budapeszcie.

W 1940 r. pełniła funkcję szefowej służby kurierskiej Sztabu Głównego Związku Walki Zbrojnej. W latach 1943-1944 była zastępcą kierownika Oddziału Łączności Konspiracyjnej w Komendzie Głównej Armii Krajowej. W czasie powstania warszawskiego walczyła w batalionie „Kiliński”. Z miasta wyszła wraz z ludnością cywilną.

Działalność inspiracyjną kontynuowała w Częstochowie, początkowo w odtworzonej Komendzie Głównej AK, a następnie w Delegaturze Sił Zbrojnych i Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość, gdzie była kurierem.

Aresztowana w kwietniu 1946 r. przy przekraczaniu granicy czechosłowackiej, podczas śledztwa była przetrzymywana w areszcie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Koszykowej w Warszawie. Tamtejszy sąd wojskowy skazał ją na 15 lat więzienia. Wyrok odsiadywała w więzieniach w Warszawie, Bydgoszczy i Inowrocławiu. Na wolność wyszła w 1956 r.

Mjr Irena Tomala zmarła 25 grudnia 1971 r., spoczęła w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Była odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, dwukrotnie Krzyżem Walecznych i pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Irena Tomalak była również poetką i autorka powieści o tematyce wojennej i społecznej. Niestety większość jej dorobku spłonęła w powstaniu warszawskim. Wiersze pisała również w więzieniu, zostały wydane dopiero w latach 90. XX w.