Józef Szafranek urodził się 18 lutego 1807 r. w Gościęcinie koło Koźla na Opolszczyźnie, w rodzinie młynarza. Po ukończeniu gimnazjum w Głubczycach wstąpił do wrocławskiego seminarium duchownego, w 1831 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Jako wikary pełnił posługę w Grzędnie i Raciborzu. Od 1840 r. był proboszczem parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Bytomiu.

Poza duszpasterstwem podejmował liczne działania na rzecz lokalnej społeczności. Działał w ruchu trzeźwości. W 1839 r. założył pierwsze w Europie kółko czytelnicze. W czasie epidemii tyfusu i cholery w 1847 r. ofiarnie opiekował się chorymi i potrzebującymi, co sam przypłacił chorobą.

Jego popularność i zaangażowanie w sprawy bytomian sprawiły, że w 1948 r. został wybrany deputowanym do Pruskiego Zgromadzenia Narodowego, powstałego w dobie wydarzeń Wiosny Ludów. Początkowo zasiadał w ławach niemieckich demokratów, a w kolejnej kadencji przeniósł się do Koła Polskiego.

Jako poseł był zwolennikiem demokratycznych reform i opowiadał się za zrównaniem w prawach języka polskiego w szkołach i w urzędach. Przedłożył w tym celu petycję, pod którą podpisało się 500 tysięcy Ślązaków.

Jego działalność polityczna, chociaż popierana przez społeczeństwo, spotkała się z ostrą krytyką hierarchów kościelnych, w tym biskupa wrocławskiego, który zawiesił go nawet w czynnościach kapłańskich i wezwał do pokuty. Zmuszony do zrzeczenia się mandatu poselskiego, w 1951 r. wycofał się całkowicie z polityki i powrócił do działalności społecznej.

Realizował się przede wszystkim na polu oświaty. Jako rewizor prowadził nadzór nad szkołami. W 1853 r. założył pierwszą żeńską szkołę zawodową oraz przyczynił się do założenia katolickiego gimnazjum męskiego w Bytomiu w 1867 r. a dwa lata później szkoły średniej dla dziewcząt i ochronki. Tworzył czytelnie i biblioteki parafialne, szpitalne i więzienne.

Organizował polskie msze w szkołach, prowizorycznych kaplicach i domach prywatnych, a także pielgrzymki do Piekar Śląskich i na Górę Św. Anny. Był twórcą Stowarzyszenia Rodzin Chrześcijańskich. Dla opieki nad najuboższymi sprowadził do Bytomia zgromadzenia żeńskie. Zainicjował duszpasterstwo dla dzieci, wprowadzając dla nich specjalne nabożeństwa i kazania, prowadził szkółki niedzielne.

Prowadził też działalność publicystyczną i wydawniczą. Pisał artykuły na temat pszczelarstwa i sadownictwa. Był autorem leksykonu języka górniczego oraz zbioru polskich i niemieckich pieśni kościelnych. W czasach Kulturkampfu, po zakazie nauczania języka polskiego w szkołach elementarnych, został w 1872 r. przez władze pruskie odsunięty od nadzoru nad szkołami.

Zmarł 7 maja 1874 r. w wyniku obrażeń doznanych podczas upadku z wozu. W ostatniej drodze na bytomskim cmentarzu Mater Dolorosa towarzyszyło mu 30 tysięcy ludzi.