Adam Stefan Sapieha urodził się 14 maja 1867 r. w Krasiczynie niedaleko Przemyśla, w rodzinie Adama Stanisława Sapiehy, polityka i działacza niepodległościowego. Świadectwo dojrzałości otrzymał w lipcu 1886 r. w IV Wyższym Gimnazjum we Lwowie, następnie studiował prawo na Uniwersytetach Wiedeńskim oraz Jagiellońskim. Jednocześnie był słuchaczem Instytutu Katolickiego we francuskim Lille.

 

W latach 1890-1894 studiował teologię na uniwersytecie jezuickim w Innsbrucku, świecenia kapłańskie przyjął we Lwowie w 1893 r. Rok później został skierowany do pracy w parafii w Jazłowcu. W październiku 1895 r. wyjechał na studia specjalistyczne do Rzymu, gdzie uzyskał stopień doktora obojga praw (kanonicznego i cywilnego) w Papieskim Ateneum Laterańskim. Równolegle studiował dyplomację w Kościelnej Akademii Szlacheckiej.

 

W latach 1906-1912 powołano go do pracy w Kurii Rzymskiej, gdzie jako przyboczny szambelan papieża Piusa X opracowywał memoriały na temat bieżącej sytuacji w Kościele katolickim w trzech zaborach oraz Polonii rozrzuconej po całym świecie. Brał wówczas udział w przygotowaniach protestu Stolicy Apostolskiej wobec zakazu nauczania religii w języku polskim. Interweniował również w sprawie strajku dzieci polskich we Wrześni.

 

W 1911 r. został mianowany biskupem diecezji krakowskiej. Podczas uroczystego ingresu w Katedrze Wawelskiej w marcu 1912 r. przedstawił główne zadanie swego pontyfikatu – „odnowienie wszystkiego w Chrystusie” poprzez święte życie stanu kapłańskiego. Jego dewizą było zawołanie: ora, labora et ama (módl się, pracuj i kochaj).

 

Jeszcze w 1912 r. utworzył pierwsze w Krakowie duszpasterstwo akademickie przy kolegiacie św. Anny. W 1913 r. powołał przyparafialne komitety do spraw opieki nad ubogimi. Po wybuchu I wojny światowej założył komitet ratunkowy dla jej ofiar, który w 1915 r. otrzymał statut i nazwę: Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny.

 

W 1922 r. został wybrany na senatora z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Kilka miesięcy później złożył mandat, podporządkowując się papieskiemu zakazowi przyjmowania godności publicznych przez hierarchów kościelnych. W 1925 r. papież Pius XI mianował go pierwszym arcybiskupem metropolitą krakowskim.

 

W okresie XX-lecia międzywojennego zaangażował się silnie w działalność charytatywną. W 1924 r. utworzył Ratunkowy Komitet Biskupi dla Niesienia Pomocy Biednym, w 1926 r. Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Bezrobocia, a w 1934 r. Caritas Archidiecezji Krakowskiej.

 

Pod jego rządami zbudowano w diecezji ponad pięćdziesiąt nowych kościołów, około setki domów katolickich oraz szereg komitetów parafialnych dla związków zawodowych.

 

Podczas II wojny światowej, pod nieobecność przebywającego w Rzymie prymasa Hlonda, był faktycznym przywódcą Kościoła i jednym z przywódców narodu. Od pierwszych dni okupacji organizował i koordynował zinstytucjonalizowaną pomocą dla ofiar wojny oraz poszkodowanych w wyniku działań zbrojnych.

 

Wspomagał działalność Rady Głównej Opiekuńczej, jedynej formalnie uznanej przez Niemców polskiej organizacji charytatywnej. Wielokrotnie interweniował u władz okupacyjnych na rzecz aresztowanych, skazanych i wywożonych na przymusowe roboty.

 

Przez cały okres okupacji współpracował z rządem RP na uchodźstwie, od którego uzyskiwał pomoc materialną. Od początku do zakończenia działań wojennych prowadził tajną korespondencję ze Stolicą Apostolską, referując problemy Kościoła i ludności polskiej, i prosząc o wsparcie.

 

Po 1945 r. nadal działał bardzo aktywnie. Jeszcze w marcu tego roku pod jego patronatem i z jego inicjatywy rozpoczęto wydawanie „Tygodnika Powszechnego”, natomiast w sierpniu ponownie powołany został zlikwidowany po wybuchu wojny Caritas, na którego czele stanął. 13 lutego 1946 r. papież Pius XII obdarzył go godnością kardynalską.

 

W nowej powojennej rzeczywistości podejmował działania zmierzające do normalizacji relacji między państwem komunistycznym i Kościołem. W grudniu 1948 r. wystosował do prezydenta Bieruta memoriał, w którym sprzeciwił się posunięciom władzy państwowej takich jak likwidacja szkół katolickich, utrudnianie i ograniczanie posługi duszpasterskiej chorym i więźniom, niszczenie prasy katolickiej, indoktrynacja obywateli oraz szkalowanie duchowieństwa i hierarchii kościelnej.

 

W styczniu 1950 r. ponownie był inspiratorem i autorem lub współautorem listów protestacyjnych, potępiających szykanowanie Kościoła w Polsce, zwłaszcza represje wobec Caritasu.

 

Arcybiskup Adam Stefan Sapieha zmarł 23 lipca 1951 r. Jego pogrzeb pod przewodnictwem prymasa Wyszyńskiego stanowił manifestację pamięci i wdzięczności wiernych oraz duchowieństwa dla jego posługi. Pochowany został w katedrze wawelskiej, w krypcie pod Konfesją Świętego Stanisława.

 

Był wielokrotnie odznaczany, w 1936 r. otrzymał najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej – Order Orła Białego.

 

Fot.: NAC