205 lat temu zmarł Hugo Kołłątaj

Wybitny polityk i działacz oświeceniowy, twórca reform państwowych, współautor Konstytucji 3 maja, zmarł w samotności i zapomnieniu po długiej chorobie 28 lutego 1812 r. Hugo Kołłątaj urodził się 1 kwietnia 1750 r. w Dederkałach Wielkich na Wołyniu, w rodzinie szlacheckiej. Kształcił się w szkołach w Pińczowie, a następnie studiował na Akademii Krakowskiej, gdzie w 1768 r. uzyskał stopień doktora filozofii. W latach 1770–74 studiował w Wiedniu, a później w Rzymie, gdzie uzyskał doktorat z prawa i teologii. W 1775 r. przyjął święcenia kapłańskie. Po powrocie do Polski w 1774 r. został kanonikiem krakowskim, a następnie pełnił posługę kapłańską w Pińczowie i Krzyżanowicach Dolnych. Działał w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych oraz Komisji Edukacji Narodowej, był twórcą planu rozbudowy szkół w całym kraju. W latach 1777–80 z ramienia KEN dokonał reformy Akademii Krakowskiej, wprowadzając m.in. wykłady z nauk przyrodniczych i literatury polskiej oraz umożliwiając dostęp do nauki studentom pochodzącym z mieszczaństwa. Pomimo silnego oporu konserwatywnej profesury w latach 1777-1783 zasiadał w radzie uczelni, a także przez pewien czas był jej rektorem. W 1786 r. powołany na urząd referendarza litewskiego, przeniósł się do Warszawy, gdzie skupił wokół siebie grono zwolenników reform ustrojowych, publicystów, zwane Kuźnicą Kołłątajowską. W przeddzień Sejmu Czteroletniego związał się z opozycją antykrólewską. Należał do najaktywniejszych działaczy stronnictwa patriotycznego. W czasie kadencji Sejmu sformułował program swojego obozu, w którym znalazły się walka o niezawisłość narodową i reformy społeczne. Postulował dziedziczność tronu, zniesienie liberum veto, ogólne opodatkowanie, zmniejszenie wpływów magnaterii, prawa dla mieszczan, wolność dla chłopstwa. Plan reformy państwowej miał swój wyraz w Konstytucji 3 maja, po której uchwaleniu Kołłątaj został mianowany podkanclerzym koronnym. Po zwycięstwie Targowicy przebywał na emigracji w Dreźnie i Lipsku. W latach 1793-1794 zaangażował się w przygotowania do insurekcji kościuszkowskiej, wchodząc w skład Rady Najwyższej Narodowej, obejmując w niej Wydział Skarbu. Po upadku powstania ścigany przez władze rosyjskie, uciekł z Warszawy. W 1794 r. został zatrzymany przez Austriaków pod Przemyślem, był więziony do 1802 r. Po zwolnieniu udał się na Wołyń, gdzie współorganizował Liceum Krzemienieckie. Na przełomie lat 1806/1807 r. uczestniczył w pracach Komisji Rządzącej Księstwa Warszawskiego. W latach 1807-1808 był internowany i przetrzymywany w Moskwie. Po powrocie do Księstwa Warszawskiego został odsunięty od działalności publicznej. Hugo Kołłątaj zmarł w samotności po długiej i ciężkiej chorobie 28 lutego 1812 r. w Warszawie. Został pochowany na warszawskich Powązkach. Pozostawił po sobie wiele utworów publicystycznych, w których zajmował się przede wszystkim nauką, oświatą i wychowaniem. Za życia był odznaczony Orderem Świętego Stanisława oraz Orderem Orła Białego.