70. rocznica śmierci współtwórcy podziemnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich

Prof. Ludwik Jaxa-Bykowski, biolog i pedagog, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, w czasie niemieckiej okupacji był pierwszym rektorem Uniwersytetu Ziem Zachodnich w Warszawie. Po wojnie komunistyczny sąd skazał go na 6 lat więzienia za przynależność do konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego. Ludwik Jaxa-Bykowski urodził się 19 stycznia 1881 r. w folwarku Zagwoźdź na Podolu. Wywodził się ze starego, szlacheckiego rodu o tradycjach patriotycznych. Jego ojciec, Stanisław, walczył w powstaniu styczniowym. Uczęszczał do szkoły powszechnej i gimnazjum w Stanisławowie, maturę zdał w 1899 r. Na Uniwersytecie Lwowskim studiował nauki przyrodnicze, filozofię i pedagogikę, tam też obronił pracę doktorską. Edukację uzupełniał w zagranicznych uczelniach, na Sorbonie i w Marburgu. Od wczesnych lat studenckich związany był z obozem narodowym, należał do „Zetu” i Ligi Narodowej. W 1918 r. został dyrektorem jednego z lwowskich gimnazjów. W 1923 r. objął posadę dyrektora Departamentu Nauki i Szkół Wyższych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W latach 1921–1927 prowadził wykłady w Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. Po przeprowadzce do Poznania w 1927 r. habilitował się na tamtejszym Uniwersytecie Adama Mickiewicza w dziedzinie pedagogiki. Był jednym z pionierów pedagogiki eksperymentalnej. W 1929 r. został dziekanem Wydziału Humanistycznego, kierował też Instytutem Pedagogiki. Był związany ze Stronnictwem Narodowym, w ramach którego sympatyzował z grupą „młodych” skupionych wokół Jędrzeja Giertycha i Kazimierza Kowalskiego. Stworzył program Stronnictwa w zakresie oświaty opatrzony tytułem: „Główne wytyczne narodowej polityki szkolnej i wychowawczej”. W 1934 r. niechętne endeckim sympatiom Jaxa-Bykowskiego władze sanacyjne zlikwidowały jego katedrę. On sam został przeniesiony na emeryturę i do wybuchu wojny pracował bez pobierania pensji. Po klęsce kampanii wrześniowej pod koniec 1939 r. współtworzył Narodowo-Ludową Organizację Wojskową. Jesienią 1940 r. był jednym z twórców i pierwszym rektorem podziemnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich z siedzibą w Warszawie, którego większość wykładowców pochodziła z zamkniętego przez Niemców Uniwersytetu Poznańskiego. W okresie jego kadencji rozbudowano stopniowo strukturę organizacyjną UZZ, z dwóch wydziałów w 1940 r. do sześciu w 1943 r. Była to najbardziej rozbudowana tajna uczelnia funkcjonująca na terenie okupowanej Europy. Funkcję rektora pełnił do momentu rezygnacji w 1943 r., w kolejnych latach był prorektorem i dziekanem Wydziału Humanistycznego. W kolejnych latach okupacji z ramienia Stronnictwa Narodowego pełnił funkcję kierownika Grupy Wychowania Narodowego w Służbie Cywilnej Narodu. W latach 1943–1945 był członkiem Zarządu Głównego SN. Po wojnie w 1945 r. powrócił do Poznania i podjął pracę na uniwersytecie jako kierownik Instytutu Pedagogiki. Jednocześnie kontynuował działalność w konspiracyjnym Stronnictwie Narodowym, za co w 1947 r. został aresztowany przez UB. Komunistyczny sąd skazał go na sześć lat więzienia i przepadek mienia pod zarzutem „działalności w nielegalnej organizacji zmierzającej do zmiany przemocą ustroju w Polsce”. Był przetrzymywany w celi, gdzie zimą panowały ujemne temperatury. Zwolniony ze względu na zły stan zdrowia w marcu 1948 r., prof. Jaxa-Bykowski zmarł trzy miesiące później na zapalenie płuc. Został pochowany na Cmentarzu Jeżyckim w Poznaniu. W 1957 r. został zrehabilitowany, a rodzinie zwrócono skonfiskowany majątek. Źródło: Piotr Jaxa Bykowski „Przedstawiciele rodu Jaxa Bykowskich w służbie Rzeczypospolitej” Warszawa 2012 Fot.: Kronika Miasta Poznania, nr 2/1990