- W swoich poglądach domagał się budowania szkoły na tradycjach narodowych, wychowania na gruncie kulturowym i w szacunku dla patriotycznego dorobku przeszłych pokoleń - postać wielkiego pedagoga przypomina Marta Cywińska.

Lucjan Zarzecki (1873-1925) był z wykształcenia matematykiem i jednym z czołowych reprezentantów pedagogiki narodowej w okresie międzywojennym. Studiował na Wydziale Matematyczno–Fizycznym na Uniwersytecie w Petersburgu. W tamtym okresie fascynowała go również anatomia człowieka i etyka. Po odbyciu służby wojskowej został nauczycielem matematyki w prywatnych szkołach średnich.

Od roku 1915 przez trzy kolejne lata był dyrektorem gimnazjum imienia Jana Zamoyskiego i członkiem Zarządu Polskiej Macierzy Szkolnej, zaś od 1918 profesorem Państwowego Instytutu Pedagogicznego w Warszawie. Zarzecki całą swoją koncepcję pedagogiki narodowej sformułował dopiero w latach 1915-1920.

Na początku roku akademickiego 1921/1922 roku objął Katedrę Pedagogiki Wolnej Wszechnicy Polskiej. W obszarze jego zainteresowań naukowych i popularyzatorskich znajdowała się dydaktyka matematyki, dydaktyka ogólna oraz edukacja patriotyczna.

W swoich poglądach domagał się budowania szkoły na tradycjach narodowych, wychowania na gruncie kulturowym i w szacunku dla patriotycznego dorobku przeszłych pokoleń. Niemniej jego poglądy na cele i zadania wychowawcze oraz na społeczną funkcję oświaty wyrastały z przemyśleń i doświadczeń, jakie stwarzały realia rosyjskiego zaboru oraz postulaty ówczesnych polskich nauczycieli.

W swoich publikacjach opierał się na zdobyczach niemieckiej filozofii, zwłaszcza Johanna Friedricha Herbarta i Georga Kerschensteinera. Wedle jego koncepcji naród, jako unitas multiplex, jest osobowością o niepowtarzalnej strukturze duchowej, wytworzonej w toku długotrwałego procesu dziejowego. Zarzecki pogłębiał, a niekiedy redefiniował ważne dla pedagogiki pojęcia, polemizując z niektórymi koncepcjami Zygmunta Balickiego, który był przeciwnikiem angażowania młodzieży w sprawy polityczne przed osiągnięciem dojrzałości obywatelskiej.

Według Zarzeckiego państwo miało wychowywać patriotyczną młodzież i społeczeństwo. Nadawał koncepcji wychowania charakter progresywny, twierdząc przy tym, że to system wychowawczy szkoły miał być emanacją państwa. Odrzucał biologiczne pojęcie narodu. Umacniał młodych ludzi w przekonaniu, że jednostka utożsamia swoje interesy z interesami narodu poprzez bogactwo sfery ducha oraz nabytych automatyzmów i że to naród ma swą misję, która polega na wytwarzaniu dóbr kultury. Mają one w sposób znaczący przyczynić się do rozwoju cywilizacji. Wedle Zarzeckiego to prawdziwa wspólnota narodowa winna być źródłem moralności zarówno społecznej, jak i indywidualnej.

Nawoływał młodych ludzi do stawiania interesów zbiorowości ponad własne, uważając przy tym, że najwłaściwsze jest wychowanie w duchu narodowym. Wszak wychowanie nie jest tylko procesem zapewniającym ciągłość życia narodowego przez przekazywanie nowym pokoleniom dorobku pokoleń, ale jest również tworzeniem, „potęgowaniem i budzeniem geniuszu narodu”, budowaniem szkoły na fundamentach tradycji, przygotowaniem obywateli do pełnienia misji twórców kultury narodowej

Podkreślał, że na polskiej rodzinie spoczywa obowiązek wychowania patriotycznego, zapoznania dzieci z hymnem i symbolami narodowymi. Uczynił ją ostoją stworzonego przez siebie systemu wychowawczego, „naturalnym podłożem” i początkiem, symbolem ładu i trwałości oraz fundamentem ojczystego domu.

Wśród jego najważniejszych prac wymienić należy: Charakter jako cel wychowania (1918), Dydaktyka ogólna, czyli kształcenie charakteru przez nauczanie (1920), Wstęp do pedagogiki (1922), Wychowanie narodowe. Studia i szkice (1926). Niesłusznie zapomniane, powinny zostać włączone do współczesnego kanonu lektur narodowych.

Wersja cyfrowa do pobrania Lucjan Zarzecki Wychowanie narodowe znajduje się tutaj: http://pbc.gda.pl/dlibra/doccontent?id=14588&from=FBC

Marta Cywińska